ISSN: 2306-5737E-ISSN: 2658-4069
Acta Linguistica Petropolitana
Труды Института лингвистических исследований
РУСENG
ISSN: 2306-5737E-ISSN: 2658-4069
Acta Linguistica Petropolitana
Труды Института лингвистических исследований 
РУСENG

Латинские рефлексы праиндоевропейских долгих слоговых плавных вида СoRС / СuRС

DOI:10.30842/alp23065737183206254
PDF, 6.62 Мб
Трофимов А. А. Латинские рефлексы праиндоевропейских долгих слоговых плавных вида СoRС / СuRС. Acta Linguistica Petropolitana. 2022. 18(3): 206–254.

В статье исследуются латинские сокращенные рефлексы праиндоевропейских долгих слоговых плавных, которые могут быть представлены схематически как СoRС / СuRС. Рассматриваются случаи, в которых и. е. *r̥H и *l̥H демонстрируют в латыни и других италийских языках рефлексы or, ur, ol и ul. Причиной возникновения латинских рефлексов вида СoRС / СuRС могли служить начальные согласные с лабиальным элементом и заднеязычные в первом слоге (С1 = c, g, u, f, m и p). Возможно, переход блокировался перед i последующего слога, как в pars, partis ‘часть’ и calx, calcis ‘пятка’.

Ключевые слова
латинский язык, долгие слоговые сонанты, сокращенные рефлексы, эффект де Соссюра, веляризованный l, ларингалы
Литература
Болотов 2012
С. Г. Болотов. Троякое отражение индоевропейских долгих слоговых сонантов в латыни // Индоевропейское языкознание и классическая филология. 2012. Т. XVI. Ч. 1. С. 84–107.
Болотов 2014
С. Г. Болотов. Троякое отражение индоевропейских сокращённых долгих слоговых сонантов в латыни // Индоевропейское языкознание и классическая филология. 2014. Т. XVIII. Ч. 1. С. 40–51.
Гамкрелидзе, Иванов 1984
Т. Г. Гамкрелидзе, В. В. Иванов. Индоевропейский язык и индоевропейцы. В 2-х тт. Тбилиси: Издательство Тбилисского университета, 1984.
Дыбо 1961
В. А. Дыбо. Сокращение долгот в кельто-италийских языках и его значение для балто-славянской и индоевропейской акцентологии // Вопросы славянского языкознания. 1961. № 5. С. 9–34.
Дыбо 1981
В. А. Дыбо. Славянская акцентология. Опыт реконструкции системы акцентных парадигм в праславянском. М.: Наука, 1981.
Дыбо 2006
В. А. Дыбо. Рефлексы индоевропейских слоговых долгих плавных и носовых в кельто-италийских языках (В защиту концепции Х. Педерсена) // И. С. Смирнов (ред.). Аспекты компаративистики. Вып. 2. М.: РГГУ, 2006. С. 11–27.
Дыбо 2016
В. А. Дыбо. Акцентная система пракельтского языка на фоне акцентных систем других северо-западных индоевропейских языков // Вопросы языкового родства. 2016. № 14. Ч. 1–2. С. 29–57.
Николаев 1989
С. Л. Николаев. Балто-славянская акцентуационная система и ее индоевропейские истоки // Р. В. Булатова, В. А. Дыбо (ред.). Историческая акцентология и сравнительно-исторический метод. М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1989. С. 46–109.
Откупщиков 2001
Ю. В. Откупщиков. Очерки по этимологии. СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2001.
СЖВЯ
В. И. Даль. Толковый словарь живого великорусского языка. 3-е изд., испр. и знач. доп., изд. под ред. [и с предисл.] проф. И. А. Бодуэна-де-Куртенэ. Т. 1–4. СПб.; М.: товарищество М. О. Вольф, 1903–1911.
Солопов 1994
А. И. Солопов. Семантический спектр прилагательного pulcher (на материале текстов III в до н.э. — VII в н.э.). Дисс. … канд. филол. наук. М.: МГУ, 1994.
Трофимов 2019
А. А. Трофимов. О рефлексах праиндоевропейских долгих слоговых сонантов в латыни // Вопросы языкового родства. 2019. № 17. Ч. 3–4. С. 341–348.
ЭСРЯ
М. Фасмер. Этимологический словарь русского языка. В 4 т. 2-е изд. М.: Прогресс, 1986–1987.
ЭССЯ
О. Н. Трубачев, А. Ф. Журавлев, Ж. Ж. Варбот (ред.). Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд. Вып. 1–42. М.: Наука, 1974– .
Adams 1988
D. Q. Adams. Tocharian Historical Phonology and Morphology. (American Oriental Series). New Haven: American Oriental Society, 1988.
Adams 2013
D. Q. Adams. A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged Edition. Amsterdam; NY: Rodopi, 2013.
Beek 2011
L. van Beek. The “Saussure effect” in Greek: A reinterpretation of the evidence // The Journal of Indo-European Studies. 2011. Vol. 39. № 1–2. P. 129–175.
Beekes 2010
R. S. P. Beekes. Etymological dictionary of Greek. Leiden; Boston: Brill, 2010.
Bennett 1907
Ch. E. Bennett. The Latin language: A historical outline of its sounds, inflections, and syntax. Boston: Allyn and Bacon, 1907.
Brugmann 1897
K. Brugmann. Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. Erster Band: Einleitung und Lautlehre. Zweite Bearbeitung. Strassburg: Karl J. Trübner, 1897.
CIL
Corpus Inscriptionum Latinarum. Berlin: Preussische Akademie der Wissenschaften apud G. Reimerum. 1862–.
DELL
A. Ernout, A. Meillet. Dictionnaire étymologique de la langue latine: histoire des mots. 4 ed. Paris: Klincksieck, 2001.
Derksen 1996
R. Derksen. Metatony in Baltic. Amsterdam: Rodopi, 1996.
Derksen 2008
R. Derksen. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden; Boston: Brill, 2008.
Dybo 2002
V. A. Dybo. Balto-Slavic accentology and Winter’s law // A. S. Kassian, A. V. Sidel’tsev (eds.). Studia Linguarum. Т. 3. Moscow: Yazyki slavyanskikh kultur, 2002. P. 295–515.
Endzelin 1911
J. Endzelin. Baltica // Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der indogermanischen Sprachen. 1911. Bd. 44. S. 46–69.
Fick 1911
A. Fick. Hesychglossen. VII // Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der indogermanischen Sprachen, 1911. Bd. 44. S. 336– 353.
GEW
H. Frisk. Griechisches Etymologisches Wörterbuch. Heidelberg: C. Winter, 1954–1972.
IEW
E. Fraenkel. Litauisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg; Göttingen: Carl Winter Universitätsverlag; Vandenhoeck & Ruprecht, 1962–1965.
Kazansky 2020
N. N. Kazansky. Conglutinate suffixes in Indo-European languages and PIE reconstruction problems // L. Repanšek, H. Bichlmeier, V. Sadovski (eds.). Vácāmsi miśrā krṇavāmahai. Proceedings of the international conference of the Society for Indo-European Studies and IWoBA XII, Ljubljana 4–7 June 2019, celebrating one hundred years of Indo-European comparative linguistics at the University of Ljubljana. Hamburg: Baar-Verlag, 2020. P. 347–354.
Klingenschmitt 1982
G. Klingenschmitt. Das altarmenische Verbum. Wiesbaden: L. Reichert, 1982.
Kloekhorst 2008
A. Kloekhorst. Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon. Leiden; Boston: Brill, 2008.
Kroonen 2013
G. Kroonen. Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Leiden; Boston: Brill, 2013.
Kuiper 1955
F. B. J. Kuiper. Rigvedic loanwords. Studia Indologica // O. Spies (ed.). Festschrift für Willibald Kirfel zur Vollendung seines 70. Lebensjahres. Bonn: Selbstverlag des Orientalischen Seminars der Universität Bonn, 1955. P. 219–241.
Lachmann 1882
K. Lachmann. Caroli Lachmanni in T. Lucretii Cari De rerum natura libros commentarius quartum editus. Berolini: Impensis G. Reimeri, 1882.
Latte 2018
Hesychii Alexandrini Lexikon. Vol. 1. Α-Δ. Recensuit et emendavit Kurt Latte; editionem alteram curavit Ian C. Cunningham. Berlin; Boston: De Gruyter, 2018.
Leumann et al. 1977
M. Leumann, J.B. Hoffmann, A. Szantyr. Lateinische Grammatik. Bd. 1. Lateinische Laut- und Formenlehre. Neuausgabe 1977 der 1926–1928 in 5. Auflage erschienenen ‘Lateinischen Laut- und Formenlehre’. München: Beck, 1977.
LEW
E. Fraenkel. Litauisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg; Göttingen: Carl Winter Universitätsverlag; Vandenhoeck & Ruprecht, 1962–1965.
LfgrE
B. Snell (ed.). Lexikon des frühgriechischen Epos. Lief. 1–25. Göttingen: Vandenhoeck; Ruprecht, 1955–2010.
LIV2
H. Rix, M. Kümmel, T. Zehnder, R. Lipp, B. Schirmer. Lexicon der indogermanischen Verben. Zweite, erweiterte und verbesserte Auflage, bearbeitet von Martin Kümmel und Helmut Rix. Wiesbaden: Reichert, 2001.
Malzahn 2010
M. Malzahn. The Tocharian Verbal System. Leiden: Brill, 2010.
Matasović 2009
R. Matasović. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden; Boston: Brill, 2009.
ΜΕ
K. Mühlenbach; J. Endzelin. Mühlenbachs lettisch-deutsches Wörterbuch. Redigiert, ergänzt und fortgesetzt von Jānis Endzelīns. 4 Bde. Riga: Lettisches Bildungsministerium, 1923–1932.
Meiser 2006
G. Meiser. Historische Laut- und Formenlehre der lateinischen Sprache. 2. Auflage. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2006.
Meiser 2018
G. Meiser. [Chapter] VIII. Italic // J. Klein, B. Joseph, M. Fritz (eds.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (HSK 41.2). Leiden: Brill, 2018. P. 733–874.
Nikolaev 2021
A. S. Nikolaev. Rhotic degemination in Sanskrit and the etymology of Vedic ūrú- ‘thigh’, Hittite UZU(u)walla- ‘id.’ // Indo-European Linguistics. 2021. Vol. 9. P. 1–32.
Nussbaum 1986
A. Nussbaum. Head and Horn in Indo-European. Berlin; NY: Walter de Gruyter, 1986.
Nussbaum 1997
A. Nussbaum. The “Saussure Effect” in Latin and Italic // A. Lubotsky (ed.). Sound Law and Analogy: Papers in honor of R. S. P. Beekes on the occasion of his 60th birthsday. Amsterdam; Atlanta: Rodopi, 1997. P. 181–203.
Oettinger 1979
N. Oettinger. Die Stammbildung des hethitischen Verbums. Nürnberg: Hans Carl, 1979.
OLD
P. W. Glare. Oxford Latin Dictionary. Oxford: Oxford University Press, 1982.
Olsen 1988
B. Olsen. The Proto-Indo-European Instrument Noun Suffix *-tlom and its Variants. Copenhagen: Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 1988.
Orel 2003
V. Orel. A Handbook of Germanic Etymology. Leiden; Boston: Brill, 2003.
Pinault 2017
G.-J. Pinault. Tocharian tsälp- in Indo-European perspective // B. S. S. Hansen, A. Hyllested, A. R. Jørgensen, G. Kroonen, J. H. Larsson, B. N. Whitehead, T. Olander, T. M. Søborg (eds.) Usque ad Radices: Indo-European Studies in Honour of Birgit Anette Olsen. Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 2017. P. 643–658.
Pronk 2011
T. Pronk. The ‘Saussure effect’ in Indo-European languages other than Greek // Journal of Indo-European Studies. 2011. Vol. 39. № 1–2. P. 176–193.
Prósper 2017
B. M. Prósper. Proto-Italic laryngeals in the context CL̥HC- and new Italic etymological connections // Rivista Italiana di Linguistica e Dialettologia. 2017. Vol. XIX. P. 79–101.
Schmitt 1881
J. Schmidt. Zwei arische a-laute und die palatalen // Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der indogermanischen Sprachen. 1881. Bd. 5. S. 1–178.
Schrijver 1991
P. Schrijver. The Reflexes of the Proto-Indo-European Laryngeals in Latin. Amsterdam; Atlanta: Rodopi, 1991.
SEJL
W. Smoczyński. Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wydanie drugie, poprawione i znacznie rozszerzone. In print.
Sen 2012
R. Sen. Exon’s Law and the Latin syncopes // P. Probert, A. Willi (eds.). Laws and Rules in Indo-European. Oxford: Oxford University Press, 2012. P. 205–226.
Sen 2015
R. Sen. Syllable and Segment in Latin. Oxford: Oxford University Press, 2015.
Sihler 1995
A. Sihler. New Comparative Grammar of Greek and Latin. NY Oxford: Oxford University Press, 1995.
Skutsch 1900
F. Skutsch. Zur Wortzusammensetzung im Lateinischen // Festschrift für C. F. W. Müller zum 70. Geburtstag gewidmet 22. Febr. 1900. Leipzig: B. G. Teubner, 1900. S. 82–100.
Solopov 2002
A. I. Solopov (Scatebranus). De uocabuli, quod est «pulcher», origine et significatione principali deque eius adiectiui gradibus et aetatibus ad Michaelem Gasparov Leonis f. Virum Clarissimum // Colloquia classica et indogermanica. 2002. Vol. 3. P. 235–252.
Sommer 1914
F. Sommer. Handbuch der Lateinischen Laut- und Formenlehre. Eine Einführung in das sprachwissenschaftliche Studium des Lateins. Erster Band: Einleitung und Lautlehre. Heidelberg: C. Winter, 1914.
Stang 1966
Chr. S. Stang. Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen. Oslo; Bergen; Tromsö: Universitetsforlaget, 1966.
Steinbauer 1989
D. H. Steinbauer. Untersuchungen zu den bei Plautus belegten Verben der lateinischen ersten Conjugation. Unter besonderer Berucksichtigung der Denominative. Dissertation Regensburg. Altendorf b. Bamberg: Druckerei Grabner, 1989.
Stolz 1894
F. Stolz. Historische Grammatik der lateinischen Sprache. 1 Bd.: Einleitung, Lautlehre, Stammbildungslehre. 1 Hälfte: Einleitung und Lautlehre. Bearb. von H. Blase, G. Landgraf, J. H. Schmalz, Fr. Stolz, Jos. Thüssing, G. Wagener und A. Weinhold. Leipzig: Trübner, 1894.
Strunk 1986
K. Strunk. Miscellanea zum avestischen Verbum // R. Schmitt, P. O. Skjaervø (eds.). Studia Grammatica Iranica. Festschrift für Helmut Humbach. München: Kitzinger, 1986. S. 441–459.
TLL
TLL = Thesaurus Linguae Latinae. Leipzig: Teubner, 1900–.
Uhlenbeck 1899
C. C. Uhlenbeck. Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch der altindischen Sprache. Amsterdam: J. Müller, 1898/1899.
Vaan 2008
M. de Vaan. Etymological dictionary of Latin and the other Italic languages. Leiden; Boston: Brill, 2008.
Vendryes 1923
J. Vendryes. Sur quelques faits de vocabulaire // Revue celtique. 1923. Vol. XL. P. 428–441.
Walde 1921
A. Walde. Lateinische Etymologien // Indogermanische Forschungen. 1921. Bd. 39. S. 74–93.
Wallace 2018
R. E. Wallace. Venetic // J. Klein, B. Joseph, M. Fritz (eds.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (HSK 41.3). Berlin; Boston: Walter de Gruyter. 2018. P. 1832–1839.
Weiss 2009
M. Weiss. Outline of the Historical and Comparative Grammar of Latin. Ann Arbor; NY: Beech Stave Press, 2009.
WH
A. Walde. Lateinisches etymologisches Wörterbuch. 3. neubearb. Aufl. von J. B. Hoffmann, Registerband: zusammengest. von Elsbeth Berger. Heidelberg: C. Winter, 1938–1956.
WP
A. Walde. Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen. Herausgegeben und bearbeitet von Julius Pokorny. 2 Bde. Berlin; Leipzig: Walter de Gruyter, 1927–1930.
Zair 2017
N. Zair. The origins of -urC- for expected -orC- in Latin // Glotta. 2017. Bd. 93. S. 255–289.
Ключевые слова
латинский язык, долгие слоговые сонанты, сокращенные рефлексы, эффект де Соссюра, веляризованный l, ларингалы
E-Library.ruScopusCrossRefКиберЛенинкаВАКERIH Plus